december 2018

bekijk deze nieuwsbrief in uw browser

jaargang 10, nummer 4


Beste lezer,
 
Dit is de nieuwe Nieuwsbrief Terminologie, waarin u informatie vindt over actuele zaken op terminologiegebied, zoals nieuws en evenementen. Eerdere nieuwsbrieven vindt u hier.

Reacties en tips zijn welkom. Als u deze nieuwsbrief niet meer wilt ontvangen, kunt u zich als volgt uitschrijven: klik op de link 'voorkeuren bijwerken' onderaan in deze nieuwsbrief. U ontvangt een e-mail met een link om uw voorkeuren bij te werken. Klik op deze link, vink 'Terminologienieuwsbrief' uit en klik op 'voorkeuren bijwerken' om te bevestigen.

Vriendelijke groet,
Het redactieteam van het INT

Contact: Dirk Kinable
+31 (0)71 527 24 89
dirk.kinable@ivdnt.org
www.ivdnt.org; www.nedterm.org

Inhoud
 

Terugblik
Nieuws
Tools en bronnen
Agenda (zie ook ivdnt.org)

Terugblik

 

TiNT-dag 2018 in Antwerpen

De tiende editie van het symposium “Terminologie in het Nederlandse Taalgebied” organiseerde NL-Term op 26 oktober aan de KULeuven Campus Sint-Andries. Het thema luidde “Terminologie: problemen en uitdagingen”.

Overheid en burger

A. Brenninkmeijer (Europese Rekenkamer) opende de onderwerpenreeks met een presentatie over de communicatie tussen overheid en burger. Aan de hand van voorbeelden als "discretionaire bevoegdheid" voor "bevoegdheid tot het geven van toestemming bij een schrijnend geval" en "landscape review/landschapsoverzicht" voor "financieel overzicht" illustreerde hij hoe ingewikkelde termcreatie en ondoorzichtige leenvertalingen in ambtelijk jargon de communicatie bemoeilijken. Evenmin verhelderend is onvoldoende conceptgeoriënteerd termgebruik waarbij overheden termen inhoudelijk verschillend gebruiken of verschillende termen voor hetzelfde begrip hanteren. Motiverende waarden als het creëren van zekerheid en vertrouwen bij de burger, het democratisch besef dat de overheid er is voor de burger en het vermijden van kafkaiaanse toestanden waarin de burger tegenover een goed georganiseerde overheid komt te staan, zouden echter juist drijfveren moeten zijn voor vereenvoudiging en verduidelijking. De vraag welke systeemwereld wordt vertegenwoordigd, is een kernvraag voor overheden.

Wetenschappelijk taalgebruik

In de tweede lezing verschoof het perspectief naar het wetenschappelijk taalgebruik. Waar grammatica's zich meestal beperken tot de beschrijving van de algemene standaardtaal, pleitte A. Anastassiadis-Syméonidis (Aristotle University of Thessaloniki) voor een corpusgebaseerde, digitale beschrijving van de grammatica van de wetenschappelijke talen in de EU. Naast onder meer syntactische aspecten en de pragmatiek met registerverschillen inzake mate van geleerdheid zou dergelijke beschrijving ook terminologisch verschillende aspecten internationaal vergelijkend in kaart moeten brengen. Zo onder meer de morfologische vorming van termen met affixen, samenstellingen, typische verbindingsklinkers enz., het lexicon met bijvoorbeeld ontleningen en equivalenten tussen termen en bestanddelen in de verschillende talen en de syntactische termstructuur.


Termextractie

Een technologische invalshoek koos U. Heid (Universität Hildesheim). Centraal stond een verslag van het extraheren van termen en relaties tussen termen op basis van een corpus van Duitse teksten uit het domein van online forums van doe-het-zelfprojecten, zowel afkomstig van experts als "user generated context" van leken. Tot de termkandidaten behoorden niet alleen enkelvoudige en samengestelde termen, maar ook de "specialized collocations" of woordcombinaties met werkwoorden, termparen als hyperoniemen en hyponiemen, parafrases van complexe termen, en termvarianten. Voor het beoogde extractiedoel waren methoden bruikbaar uit de traditionele computationele corpusanalyse (preprocessing, tagging, parsing enz.) maar in het projectkader werd gebruik gemaakt van combinaties. Met deze hybride tool dienden uiteenlopende uitdagingen aangegaan zoals normalisering (bijvoorbeeld van variaties in technische formuleringen zoals maataanduidingen), complexe NP+PP-constructies, het splitsen van samenstellingen voor hyperoniem- en hyponiemextractie e.d.

Versluierend taalgebruik

De middagsessie opende met de lezing van I. Bambust (KULeuven, Campus Sint-Andries). Daarin peilde spreekster naar versluierend taalgebruik van verdachten bij gerechtelijk onderzoek. Het proces om de 'ware' werkelijke betekenis te achterhalen blijkt een complexe uitdaging onder meer door het risico van een cirkelredenering waarbij de vermeende aanwezigheid van versluierend taalgebruik wordt gesteund door misdrijfindicaties, terwijl omgekeerd misdrijfindicaties worden gesteund vanuit versluierend taalgebruik.

Commerciële terminologiesector

Na de meer academische invalshoek van de vorige sprekers leidde de lezing van R. Tirry (Lionbridge België) naar de commerciële terminologiesector. Aan de hand van een concrete casus van een bedrijfsfusie werd het probleem belicht van de complexe integratie die nodig was om het einddoel voor terminologiebeheer te realiseren. Dat bestond erin de verschillende, aanwezige terminologiesystemen en datastructuren te stroomlijnen tot één enkel proces en systeem dat bruikbaar was voor zowel interne als externe gebruikers (vertalers, marketingspecialisten enz.) en ook flexibiliteit mogelijk maakte, evenals vereenvoudiging van de veldstructuur, compatibiliteit met een van de gebruikte beheersystemen en termbankrevisie.


Big data

Een ander luik van de praktische en maatschappelijke toepassing van terminologie presenteerde B. van Bruwaene (BT Clinical Computing) in een uiteenzetting over de relevantie van "big data" in de geneeskunde. De uitdaging vormt hier onder meer om in de grote hoeveelheid gegevens van medische vakliteratuur, gestructureerde patiëntgegevens (klinische studies, elektronische medische dossiers enz.) en medische verslagen, de juiste informatie terug te vinden die de geneeskunde progressief kan verbeteren, bijvoorbeeld voor wetenschappelijk bewijs of beslissingsondersteuning bij het zorgprobleem van de patiënt. Webtechnologie is in staat teksten te lezen en te analyseren maar het is terminologisch noodzaak om uit de vele woorden en termvarianten de achterliggende medische concepten te destilleren. Om dit te realiseren verdient het aanbeveling om termen te koppelen aan de internationale coderingsstandaard SNOMED CT (Systematized Nomenclature of Medicine - Clinical Terms) en het termaantal te reduceren door de voorkeursterm naast synoniemen te bepalen.

Een afsluitende beschouwing over 10 jaar NL-Term in tien punten werd gegeven door scheidend voorzitter W. Martin.

Nieuws

 

Medische termen en zorgcommunicatie

Termen duiden begrippen aan die typisch zijn voor een vakgebied of kennisdomein, en behoren tot het specifieke taalgebruik van domeinexperts. Weliswaar dringen ze soms in de algemene taal door, maar in de regel zijn ze specialistisch in een gradueel oplopende schaal. Waar vakdeskundigen en niet-experts zoals bijvoorbeeld zorgverleners en patiënten, moeten communiceren, kan dit bij deze laatsten leiden tot begripsproblemen of zelfs tot taalbarrières. Er ontstaat dan ook een groeiend bewustzijn van de noodzaak om medische terminologie in het perspectief van bredere communicatiebehoeften te bekijken.

Heerlijk helder in de zorg

Om bij te dragen aan zorgcommunicatie die is afgestemd op de begrijpelijkheid van de gezondheidsinformatie en de toepasbaarheid door de patiënt heeft de hogeschool Thomas More Mechelen het project ‘Heerlijk helder in de zorg’ opgezet. Tot de ontwikkelde hulpmiddelen behoort ook een publicatie die medische termen koppelt aan een laagdrempelig alternatief. Informatie over de achtergrond van het project vindt u hier.

Medische mensentaal

In dezelfde belangstellingssfeer ligt ook het in november verschenen boek van F.J. Meijman en A. Bakker: Medische mensentaal. Taal en communicatie over gezondheid, ziekte en zorg (uitgeverij De Tijdstroom). Het boek biedt een overzicht van de vele factoren die invloed hebben op medische communicatie zoals de opdeling in uiteenlopende subgroepen bij zenders en ontvangers, de specifieke eigenschappen van tekstgenres (teksten van patiëntenverenigingen, medische dossiers, e-consults, bijsluiters, medische journalistiek enz.), de doelen (zoals informeren, instrueren en opiniëren).

Ook aan de rol van medisch taalgebruik wordt een apart hoofdstuk gewijd. Uitgegaan wordt van een driedeling tussen de officiële medische vaktaal, de tussenvorm van het lekenjargon met woorden en formuleringen van goed geïnformeerde leken onderling, en lekentaal. Het boek focust daarbij minder op een systematische beschrijving maar brengt door concrete vragen en voorbeelden vooral een bewustwordingsproces tot stand om de communicatie tussen medisch-professionele taal en lekentaal te optimaliseren.

RIVM-rapport

Vanuit een andere invalshoek staat de behoefte aan eenduidige informatie-uitwisseling voor betere zorg centraal in het rapport dat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu in september 2018 publiceerde onder de titel Eenheid van taal in de Nederlandse zorg. Van eenduidige informatie-uitwisseling tot hulpmiddel voor betere zorg.

Hier ligt de nadruk op de uitwisseling van gezondheidsinformatie door informatiesystemen. Eenheid van Taal komt daarbij tot stand als gezondheidsinformatie voor zekere zorgverlener of patiënt dezelfde betekenis heeft als voor een andere zorgverlener wanneer deze informatie (digitaal) wordt uitgewisseld: wanneer en hoe worden welke termen gebruikt bij uitwisseling. De aanbeveling is om via een woordenboek het systeem ziektes en aandoeningen te laten omzetten naar eenduidige termen en codes, zodat zorgverleners administratief worden ontlast en informatie-uitwisseling betrouwbaarder wordt. Bij het definiëren en formaliseren van de verschillende terminologieën zijn er drie mogelijkheden: ‘mappen’ waarbij een term uit terminologie A wordt gekoppeld aan een term uit terminologie B, ‘harmoniseren’ als methode die ervoor zorgt dat alle termen uit terminologie A equivalent zijn aan (een deel van) de termen uit terminologie B en ‘standaardiseren’ wat leidt tot de meest vergaande vorm van Eenheid van Taal doordat een terminologie tot standaard wordt verheven. Als basis voor het gedeelde woordenboek fungeert de combinatie van het internationale medische terminologiestelsel SNOMED CT (Systematized Nomenclature of Medicine -- Clinical Terms), LOINC (Logical Observation Identifiers Names and Codes) en IDMP (Identification of Medicinal Products). De verwachting is dat deze basis met internationale standaarden in de volgende jaren met andere terminologieën wordt uitgebreid. De Thesaurus Zorg en Welzijn wordt in genoemd rapport van het RIVM vermeld als veelbelovende bron.

Het rapport kunt u hier digitaal raadplegen.

 

Successful Terminology Management in Companies

In oktober 2018 verscheen bij Tekom Europe de tweede herziene uitgave van Successful Terminology Management in Companies van Klaus-Dirk Schmitz en Daniela Straub. Het boek is ingedeeld in een vijftal grote rubrieken met achtereenvolgens informatie over terminologische problemen en uitdagingen en kosten-batenanalyse, terminologiepraktijk in bedrijven, empirische gegevens en cijfers voor terminologiewerk, een overzicht van terminologietools en ervaringsverslagen. Een overzicht van onder meer de inhoudsopgave vindt u hier.  

Terminology Awards

Tijdens het EAFT-congres in San Sebastian op 22-23 november werden ook de International Terminology Awards voor 2018 uitgereikt. De prijzen worden in principe uitgereikt op PhD- en op masterniveau. Van de aangeboden werken heeft de internationale jury van 10 leden als laureate weerhouden: Jessica Mariani (University of Verona) voor haar PhD-onderzoek Migration in translation: The role of terminology and trans-editing in shaping the crisis in EU institutions.

 

TermNet 30 jaar

Op 12 december vierde TermNet zijn dertigste verjaardag. Dit netwerk voor terminologie, met als thuisbasis het Oostenrijkse Wenen, biedt een internationaal samenwerkingsverband voor instanties zoals universiteiten, bedrijven en instituten die actief zijn op het vlak van terminologiegerelateerde producten, consultancy en dienstverlening, meertalige software en evenementen. Voor de aanstaande periode tot 2022 gelden als doelstellingen onder meer het promoten van terminologie en de toepassingen ervan in uiteenlopende industrieën en non-profitsectoren, het ontwikkelen en ter beschikking stellen van webinars en MOOCs, en de functie als ECQA-gecertificeerde examencommissie voor de opleidingen tot Terminology Manager. Meer informatie vindt u hier. Ook wordt een nieuwe website ontwikkeld.

 

E-dictionaries and e-lexicography

Op 10 en 11 mei 2019 organiseert het Institute of Croatian Language and Linguistics in een samenwerkingsverband de internationale conferentie E-dictionaries and e-lexicography in Zagreb. Op het ogenblik van de samenstelling van deze nieuwsbrief was het programma nog niet bekend, maar behalve de algemenere lexicografie maakt de vakspecifiekere terminologie deel uit van de beoogde onderwerpen. Ook databanken met betrekking tot taal en terminologie en e-terminologie vallen binnen de focus. Meer informatie vindt u hier.

Tools en bronnen

 

IATE

IATE, voor het publiek toegankelijk sinds 2007, is wel met voorsprong de best bekende termbank. Ook standaardvoorzieningen echter zijn t.z.t. toe aan een upgrade. De vernieuwing die in 2017 al in het vooruitzicht werd gesteld, heeft medio november haar beslag gekregen.

Een vaste waarde bleef de achterliggende drieledige datastructuur van IATE-ingangen met een taalonafhankelijk, conceptgerelateerd niveau, het taalniveau met de conceptdefinitie in de verschillende talen en het termniveau met onder meer statusgegevens en contextmateriaal.

Het aanbod van het termmateriaal dat volgens dit stramien is beschreven, is in verschillende opzichten verbeterd en vernieuwd. Verbeteringen en vernieuwingen betreffen daarbij niet alleen de overzichtelijkere lay-out, de gemakkelijkere navigatie en de meertalige interface maar overschrijden dit niveau aanzienlijk. Tot de kern van de structurele aanpassingen behoort de uitbreiding van de zoekmogelijkheden. Behalve bij de standaardzoekopdracht in het termveld zelf, staan de gebruiker bij de uitgebreide zoekactie ook andere velden ter beschikking. Meer in het bijzonder zijn dit opties voor de mate van overeenstemming (exacte treffer, alle woorden enz.), zoeken in termtypes (term, verkorte vorm enz.) en zoeken in velden (context enz.). Praktisch zijn ook de daaronder aangeboden filter voor specifieke domeinkeuze en de flexibele weergave van een volledige ingang. Zo bestaat de mogelijkheid om op de resultatenpagina door eenvoudig klikken op het ID-nummer ook een balk te laten verschijnen met talen. Deze kan men op zijn beurt aanklikken voor vertaalequivalenten en hun vindplaatsen.

Aan microstructurele aspecten is eveneens aandacht besteed. Zo kunnen bijvoorbeeld zoekstrings zowel treffers opsporen met als zonder diacritische tekens, bijzondere tekens, koppeltekens en woordspaties.

Om van de mogelijkheden gebruik te maken verdient het aanbeveling een blik te werpen op de overzichtelijke gebruikershandleiding. Een tutorial vindt u hier.

Tutorial TermCoord

TermCoord staat EU-vertalers bij in hun dagelijkse werk en houdt zich intensief bezig met terminologieonderzoek en -beheer. Iate is wellicht het bekendste project van dit team maar ook inventariserende rubrieken zoals Glossary Links vormen handige terminologische hulpmiddelen. Om de gebruiker beter wegwijs te maken op hun website termcoord.eu is nu ook een kort filmpje gemaakt dat een overzicht biedt van de informatiemogelijkheden.

 

FranceTerme

De Franse overheid voert een actief terminologiebeleid door te voorzien in Franse vertaalequivalenten wanneer termbehoeften ontstaan door nieuwe wetenschappelijke of maatschappelijke ontwikkelingen. Zoals vermeld in het voorwoord van de Vocabulaire de la chimie et des matériaux uit 2018 (582 termen), wil zij daarmee het vermogen van de Franse taal veiligstellen “à dire la modernité”. Dit beleid tegen domeinverlies komt op het omslag ook tot uiting in de begeleidende uitnodiging voor de website FranceTerme.culture.fr om kennis te nemen van de 7800 termen ter aanduiding van “innovations et des notions nouvelles”. Deze lijst van scheikundige termen werd uitgegeven naar aanleiding van het Franse onderwijsinitiatief “2018-2019: jaar van de chemie” en vervolledigt verder de reeks van thematische Vocabulaires die uitgegeven wordt door de Délégation générale à la langue française et aux langues de France. Andere terreinen waarvoor dit jaar termuitbreidingen tot stand kwamen, betreffen onder meer ook: artificiële intelligentie, informatica, financiën en recht.

 

GoogleGuide

Voor wie op zoek is naar termen, zijn kant-en-klare extractietools nuttige hulpmiddelen. Daarnaast heeft men voor preciezere zoekacties naar termen, vaak minstens evenveel baat bij het doorzoeken van het web in functie van eigen vragen en inzichten. Om tot de gewenste resultaten te komen, blijven voor de terminoloog de zoekoperatoren van essentieel nut die de Google-gebruiker ten dienste staan, bijvoorbeeld wanneer men binnen een specifiek domein wil zoeken, een definitie zoekt of speurt naar bronnen uit specifieke sites met bepaalde extensies, met een specifiek woord in de titel, in een bepaald bestandstype enz. Het blijft dan ook relevant om terminologische zoekacties te optimaliseren door gebruik te maken van de uitgebreide lijst, met praktische voorbeelden, op GoogleGuide.

Agenda


Hieronder vindt u een korte aankondiging van evenementen. Meer informatie over al deze evenementen vindt u op de website van het Instituut voor de Nederlandse Taal.
  • 25 - 27 april 2019, Keulen (Duitsland): DTT-Vertiefungsseminar "Terminologiearbeit: Projekte, Prozesse, Datenaustausch"
  • 8 - 12 juli 2019, Wenen (Oostenrijk): Termnet International Terminology Summer School
Redactie: Dirk Kinable
Volg ons op Twitter
Bezoek onze website
© 2018 Instituut voor de Nederlandse Taal, alle rechten voorbehouden.
U ontvangt dit bericht omdat u zich heeft ingeschreven voor een van de nieuwsbrieven (Algemeen en/of Terminologie) van het Instituut voor de Nederlandse Taal.

onze contactgegevens:
Instituut voor de Nederlandse Taal
Rapenburg 61
NL-2311 GJ Leiden

voeg ons toe aan uw adresboek


inschrijving of gebruikersprofiel bijwerken of afmelden voor alle nieuwsbrieven