Omdenken klinkt simpel. ‘Maak van een probleem een feit en van een feit een nieuwe mogelijkheid’. Alleen in de praktijk is het verraderlijk lastig. We willen problemen namelijk het liefst oplossen. En dan bij voorkeur zo snel mogelijk. Op de één of andere manier kleuren we toch het liefst binnen de lijntjes. Helaas is deze op zich logische neiging om problemen weg te werken een sta-in-de-weg om ze om te denken. En belangrijker: een gemiste kans. Een probleem oplossen is goed. Een probleem omdenken is beter.

Die neiging tot oplossen hebben we bijna allemaal. Zo zit ons brein nou eenmaal in elkaar. Als vanzelf schieten we in de analyse. Wat gaat er fout? Wat is de oorzaak? Waar zit het probleem? Een heel logische reflex die diep in ons denken ingebakken zit. In de woorden van Edward de Bono, bedenker van het lateraal denken: ‘Van oudsher stelde de mens zich twee vragen als hij iets nieuws waarnam: wat is het en wat moet ik doen? Moet ik ervoor vluchten of kan ik het gebruiken?’ Deze twee vragen vormen de kern van de dominante, analytische manier van denken.

Ook in hoe we naar onze kinderen kijken, zijn we geneigd deze manier van denken te gebruiken. Wat is het lastige gedrag? Wat is daar de oorzaak van? Wat is er ‘mis’ met het kind of in de omgeving van het kind? Hoe kunnen we die oorzaak wegnemen waardoor het kind zich weer ‘normaal’ gedraagt?

Deze analytische en probleemoplossende manier van denken is op zich niet fout of verkeerd. Alle vooruitgang die de mens de afgelopen duizenden jaren heeft geboekt, is voor een groot deel te danken aan deze manier van denken. Alleen kleven er drie nadelen aan.

Ten eerste: analyseren werk helemaal niet zo goed als het gaat om complexe vraagstukken. Ten tweede: de analyse op zich is een vorm van vastdenken: de aandacht komt meer en meer op het probleem te liggen. Ten derde: deze manier van denken is vaak wel geschikt om een bestaande situatie te conserveren, maar volledig ongeschikt als het gaat om het creëren van een nieuwe situatie. Als het gaat om het creëren van nieuwe mogelijkheden, is analyse een uiterst beperkt gereedschap. Het onderzoekt wat er al bestaat. Niet wat er zou kunnen bestaan. Daar is vooral verbeeldingskracht voor nodig.

Dankzij analyse kunnen we lastig gedrag, tot op zekere hoogte, prima begrijpen, maar om nieuw gedrag te creëren, om het om te denken, hebben we vooral behoefte aan creativiteit. Om een problematische situatie te transformeren, is een andere manier van denken nodig. Niet een analytische, maar een creërende.

Ondanks de eenvoud van bovenstaand betoog is onze analytische manier van denken zo dominant en daardoor vanzelfsprekend, dat ons denken voortdurend geneigd is op het probleem in te zoomen, het te willen begrijpen en op te lossen. We maken met die manier van denken de kleinste problemen steeds groter. Terwijl het soms – als we kijken naar wat er wél werkt – heel simpel kan zijn. Zo vertelt een vader:

‘Mijn jongste zoon was een jaar of negen toen hij een periode had dat hij slecht sliep. Hij woonde in die tijd bij zijn moeder en was om het weekend bij mij. Op beide adressen wilde het met zijn nachtrust niet vlotten. Ik wilde ontzettend graag dat hij die drie nachtjes die hij bij mij was goed zou slapen. Daarom vroeg ik hem waaróm hij niet kon slapen, zodat ik daar een oplossing voor kon bedenken.

Op een avond was het weer mis. Hij bleef steeds maar oorzaken opnoemen waar ik niet zoveel mee kon. Dus vroeg ik door. Ik dacht bij alles wat hij opnoemde: nee, dat kan het niet zijn. Toen hij, na zes mogelijke oorzaken, in huilen uitbarstte en als reden nummer zeven gaf “dat hij de poezen bij mama zo miste”, zei ik: “Dat kán het toch niet zijn? Dan had je dat toch wel meteen gezegd en niet nu pas?”

We kwamen niet verder en zijn verdriet werd alleen maar groter. Ineens viel me iets in. Ik wilde van hem redenen horen waarom hij niet kon slapen en die gaf hij me. Ik kreeg precies waar ik om vroeg! Hij verzon steeds nieuwe redenen om mij te plezieren. Terwijl ik ook regelmatig slecht slaap en ook niet weet hoe dat komt. Ik besloot het om te draaien. Ik vroeg hem wanneer hij wél goed sliep en wat daarvoor nodig was. Hij dacht even na en zei: “Misschien wil je nog twee liedjes zingen?” “Ja, natuurlijk. Ga je dan lekker slapen?” “Ja, papa.” Ik zong twee liedjes en hij sliep binnen drie minuten. Ik kan er niet bij dat het leven soms zo simpel kan zijn.’

Iedere zondag ontvang je een Omdenkverhaal in jouw inbox. Kom je zelf zo'n verhaal tegen? Bijvoorbeeld in de krant, op je werk, thuis of online. Of heb je zelf iets omgedacht dat perfect past tussen alle Omdenkverhalen op onze website? Laat het ons dan vooral weten, want we zijn altijd op zoek naar fraaie voorbeelden. Mail jouw verhaal of tip naar contact@omdenken.nl. Dank je wel.